14 november 2023

Veilig de weg op? Check je K80-koppeling of trekhaak

Welk aanhangersysteem je hebt - K80-koppeling of trekhaak -maakt niet uit. Elke koppeling staat bloot aan grote belastingen en verliest bij overmatige slijtage haar functie. Wat je zelf kunt oplossen en wat niet, hangt af van het systeem. - Foto's: Alexander Bertling

Als je een aanhanger of werktuig transporteert, moet de verbinding naar het trekkende voertuig veilig zijn. Slijtage en achterstallig onderhoud kunnen levens kosten. Welk systeem je hebt – K80-koppeling of trekhaak – maakt niet uit, want alle systemen staan bloot aan grote belastingen en verliezen bij overmatige slijtage hun functie.

Zolang je niet sneller rijdt dan 40 km/u, hoef je in Nederland niet naar de apk. Dat ontslaat je niet van de plicht om veilig de weg op te gaan. Ook zonder periodieke keuring moet de K80-koppeling of trekhaak tussen trekker en aanhanger of werktuig binnen de door de fabrikant gestelde slijtagegrenzen blijven.

Het is veiliger om de onderdelen vanaf het begin in de gaten te houden en maatregelen te nemen zodra de slijtagegrens is bereikt. Want slijtage gebeurt elke dag een beetje. En vergeet niet: met de verkeersveiligheid komt ook de aansprakelijkheid om de hoek kijken, mocht het ooit mis gaan.

Lees verder onder de foto’s

Groeven op de kogel zijn geen reden voor vervanging. Wel is het een indicatie van een gebrek aan smering. Maatgevend is de hoeveelheid slijtage, die bij de middelste kogel ver voorbij acceptabel is.

Zelf ‘reviseren’ of uitbesteden?

Wat je zelf kunt oplossen en wat niet, hangt af van het systeem. Een trekbek kun je nog zelf ‘reviseren’ met een nieuwe pen, maar de vervanging van een kogel op de onderplaat mag uitsluitend de fabrikant of een gespecialiseerde werkplaats uitvoeren. De reden: het in- en uitdrukken van de kogelas vergt speciaal gereedschap. Lassen hieraan wordt uitdrukkelijk afgeraden. De kroonmoer gebruiken om de kogelas erin te trekken, is ook niet de bedoeling. Deze dient slechts als borging.

Veel problemen met koppelingen zijn vaak gevolgschade door oneigenlijk gebruik. Voorbeelden zijn het overschrijden van de maximale hoekverdraaiing bij het rijden door krappe bochten of diepe gaten. Ook niet op elkaar passende koppelingen, onjuiste afstelling en onzorgvuldig aankoppelen kunnen schade veroorzaken.

Een bekende oorzaak voor slijtage aan de K80-kogelkoppeling is een fout afgestelde vergrendelpal. Deze stel je, afhankelijk van het ontwerp, op het oog af met een bout op de pal. Of, zoals bij Walterscheid, met een veerbelaste stelbout.

Oorzaken slijtage K80-koppeling of trekhaak

Een veelvoorkomende oorzaak van een verbogen vergrendelpal bij een K80-kogelkoppeling is ertegenaan rijden bij het aankoppelen. In het ergste geval ontstaan er haarscheurtjes. Bij een plotselinge belasting omhoog, bestaat dan het gevaar dat de borging breekt. Zulke krachten treden bijvoorbeeld op als een aangekoppeld werktuig in- of uitklapt, of als je een kipper leegt.

Naast plotseling optredende materiaalbreuk vormt geleidelijke slijtage van het oppervlaktemateriaal een gevaar. Dit slijtageproces veroorzaakt speling aan kogel en kop, wat vervolgens tot vervormingen leidt.

In de praktijk zijn gebrek aan onderhoud, vuil en een gebrek aan smering redenen voor verhoogde slijtage aan de aanhangerkoppeling. De K80-koppeling heeft hiervan het meest te leiden. Ten eerste leidt een gebrek aan smering tot verhoogde slijtage. Modder en stof die in het smeermiddel komen, verergeren deze slijtage nog eens extra. Dit vermindert niet alleen het rijcomfort, maar leidt in het ergste geval tot verlies van de passing.

Ook een fout afgestelde vergrendelpal kan oorzaak zijn van verhoogde slijtage aan kogel en kop. Zit hier speling tussen, dan verhoogt dit de slijtage en wordt de ruimte alleen maar groter. Het gevolg is dat de kop op en neer kan bewegen over de kogel. De krachten werken dan op een klein oppervlak aan de voorkant/bovenkant van de kogel, wat de slijtage daar extreem verhoogt.

De pal moet je zo kort op de kogel draaien dat er nog net een visitekaartje tussen past. De speling moet tussen 0,5 en 1 mm liggen.

Draai de vergrendelpal zo kort op de kogel dat er nog net een visitekaartje tussen past. De speling moet tussen 0,5 en 1 mm liggen.

Slijtagetests uitvoeren

Met specialisten van de Duitse firma Walterscheid besprak TREKKER de belangrijkste regels en gebruiksvoorschriften voor de omgang met aanhangerkoppelingen. Zie hieronder de foto’s met bevindingen en procedures om slijtage aan K80-koppeling, trekbek en driepuntshefinrichting te meten.

Auteurs: Alexander Bertling, Niklas Franke, Ruben Fortuin

Lees ook: Van Berkel verricht alle machineonderhoud in eigen werkplaats

K80-KOGELKOPPELING De K80-kogelkoppeling mag maximaal 1,5 mm afslijten. Dit kun je testen met een kaliber (meetinstrument). Zolang er een luchtspleet tussen kaliber en kogel bestaat, is alles in orde. Ligt het kaliber bovenaan op de kogel, dan is deze versleten.

K80-KOGELKOPPELING Als alternatief kun je de kogel met een schuifmaat controleren. In de rijrichting moet de kogeldiameter minimaal 78,5 mm zijn. Neem een schuifmaat met voldoende lange benen.

K80-KOGELKOPPELING Met een zaklamp en een kaliber kun je de kogelkop van de aanhanger testen. Zie je een grote lichtspleet, dan is alles in orde. Op deze foto is de slijtage ver heen, de smeergroeven zijn volledig weggesleten.

GLIJRAILS EN TREKBEK De rails van het montageframe van een in hoogte verstelbare trekhaak mogen maximaal 2 mm versleten zijn. Afhankelijk of het om een 30 mm of 32 mm sleuf gaat, mag het bijbehorende kaliber niet in de sleuf passen.

GLIJRAILS EN TREKBEK Bij koppelingen voor gangbare 40 mm-trekogen ligt de pen, afhankelijk van de fabrikant, tussen 30 en 32 mm, respectievelijk 36 en 38 mm. Dit staat in de gegevens van de koppeling. De koppelpen mag in de rijrichting niet meer dan 2 mm versleten zijn om geen onnodige speling te veroorzaken.

GLIJRAILS EN TREKBEK Bij Walterscheid bedraagt de nominale maat 37 mm. De pen is bolvormig en draaibaar, waardoor slijtage zich gelijkmatiger over de pen verdeelt. Controle gaat met een kaliber. Schuift dit over de pen, dan is deze versleten. Bij deze bout is alles in orde.

GLIJRAILS EN TREKBEK De slijtagegrens voor de lagering van een trekbek bedraagt eveneens 2 mm. Past het kaliber in de spleet, dan is die grens bereikt. Let eens op de materiaalkwaliteit van de slijtplaten waarop het trekoog aanligt.

GLIJRAILS EN TREKBEK Let bij trekogen op de gatdiameter. Deze mag niet meer dan 1,5 mm boven de nominale diameter liggen. Belangrijk zijn ook de sterkte van het oog en de breedte van de naar voren lopende bruggen van het trekoog.

KOGELS VAN HEFINRICHTING Om de slijtage van de onderste vanghaken te testen, druk je de kogel naar buiten. Bij vanghaken van categorie II moet de kogel nog minimaal 2,5 mm buiten de flank van de vanghaak oversteken. Bij categorie I, III en IV slijten ze af tot de kogel vlak ligt met de flank, de kogel mag niet verder naar binnen duiken.

KOGELS VAN HEFINRICHTING Slijtage van de vanghaak van de topstang is af te leiden uit het verschil in breedte tussen het aanligvlak van de kogel aan de punt van de haak en in het midden. Is het verschil groter dan 1,5 mm, dan is de vanghaak versleten.

KOGELS VAN HEFINRICHTING Een vangkogel is versleten als de buitendiameter 1,5 mm kleiner is dan de nominale maat. In combinatie met versleten vanghaken kan hier een bron voor gevaar ontstaan.

Gerelateerde tags: Onderhoud, Veiligheid, werkplaats