Boomkweker teelt onderstammen met aangepaste machines

Toen Peter Hillebrand het bedrijf van zijn ouders overnam was het duidelijk: er was werk aan de winkel. Op de boomkwekerij viel nog heel veel te mechaniseren. In een kleine sector betekent dit dat je zelf zult moeten zoeken naar een oplossing.

Peter vertelt: “Als sleutelaar en techniekliefhebber was mechanisatie een prachtige uitdaging. Voor mij is het altijd belangrijk geweest dat techniek arbeid kon vervangen en zo uiteindelijk ook wat zou opleveren. Dat was destijds zo, en heden ten dage nog steeds. Als een mechanische oplossing tijd en arbeid spaart, heb ik er geen moeite mee om de haakse slijper in een nieuwe machine te zetten.”

Lees verder onder de foto

Onderstammen zijn het basismateriaal voor de fruitbomenkweker. De combinatie onderstam en daarop geënte boomsoort maakt het mogelijk uniform een zeer specifieke boom te telen die voldoet aan de wens van de fruitteler. Veelal hebben telers in verschillende landen hun eigen voorkeur. Zo worden voor koude gebieden speciale harde rassen geteeld. De classificatie van onderstammen gaat op basis van groeikracht.

Zo teel je onderstammen

Om het principe achter de onderstammenteelt te verhelderen, laat Hillebrand twee boompjes zien. Een kleine zonder vertakking – de zogenoemde onderstam – en een vertakte boom die uiteindelijk bestemd is voor de fruitteler.

Een onderstam groeit op een moerplant die horizontaal gevlochten in de grond ligt. Het lijkt een lange streng in elkaar gevlochten boomwortels. De kweker werkt de moerplant onder in een rug. Het is een beetje te vergelijken met een aardappelrug. Hier brengt hij zaagsel en tuinturf op aan. Van de uitgroei vanuit de moerplant worden in de winter onderstammen gezaagd. De volgende fase valt onder de noemer boomkwekerij: op de onderstam wordt een fruitboom geënt.

Lees verder onder de foto

Peter Hillebrand (52) heeft samen met zijn vrouw Andrea (51) en zoon Erwin (29) een vruchtboomkwekerij en onderstammenteeltbedrijf in Zeewolde (Fl.). De vochtige kleigrond daar leent zich uitstekend voor deze teelt. Dochters Elisa (25), Anna-Ruth (23) en Rosalie (19) zijn in opleiding. Op het bedrijf met 38 hectare onderstammen en 20 hectare boomkwekerij werken rond de 15 medewerkers. In Zeewolde worden de onderstammen en fruitbomen gesorteerd en klaargemaakt voor transport.

Nog veel handwerk

Hillebrand verkoopt hoofdzakelijk onderstammen, dat is zijn corebusiness. Maar het bedrijf kweekt ook meerjarige fruitbomen op de klei in Zeewolde. Een bewerkelijk proces waar nog veel handwerk bij komt kijken. Zoals het op 70 centimeter terugsnoeien van de uitgroei, maar ook het enten zelf en het ‘drukken van de kop’ (groeipuntje wegknippen om vertakking te stimuleren) is handwerk. Peter legt uit: “Daarnaast zijn we druk met mechanische onkruidbestrijding, stokken zetten, afrasteringen maken tegen hazen en nog veel meer.”

Een onderstamkweker is altijd druk. De twee disciplines van onderstamteler en boomkweker lopen soms door elkaar heen, afhankelijk van het doel. Zoon Erwin schuift aan en doet tevens een paar telefoontjes in het Duits, één van de vele talen die hij beheerst. Vader en zoon zijn zeker geen twee kapiteins op een schip; de taakverdeling is duidelijk. Peter doet de praktijk en de mechanisatie, waar Erwin zich richt op verkoop en handel. En die handel gaat de wereld over, hoewel het zwaartepunt in Europa ligt.

Even terug naar de start van het bedrijf onder Peters leiding. “In de jaren zestig was alles nog handwerk. De onderstammen tikten ze letterlijk met het beiteltje van de moer. 300 meter per dag werd er geoogst.” Ter vergelijking: de meest recente oogstmachine van het bedrijf kan een halve hectare onderstammen oogsten per dag. De machine zet zo’n 500 uur per jaar op de klok.

Lees verder onder de foto

Onderstammen oogsten is een typische winterklus. Hier is de meest recente machine van Hillebrand in actie op de huiskavel in Zeewolde. Het is nat en grijs, maar aan boord van de machine met veel licht is het comfortabel werken. In de jaren zestig was dit nog handwerk.

Hele constructie WKM CLE 30-bietenrooier op de schop

Tussen het handwerk van destijds en de huidige zelfrijder is veel gebeurd, en zijn vele machines uitgeprobeerd. Zo werkten ze in de jaren tachtig met een zaagblad achter de trekker. De stammen werden vervolgens met de hand uitgeklopt en gebonden. In de volgende fase deed een gedragen rooimachine zijn intrede. Dit was een hele verbetering, maar het gewicht was een probleem.

Begin jaren negentig bracht Peter heel wat uren door in zijn werkplaats. Het moest mogelijk zijn om de oogst verder te mechaniseren. Het uitgangspunt van zijn project was een zelfrijder. Als basis schafte hij een WKM CLE 30-bietenrooier aan met een zescilinder Eicher-dieselmotor van 140 pk. Hij zette de haakse slijper in deze 8,5 ton wegende werktuigdrager, en bouwde de vierwielige machine om tot een driewieler. De hele constructie ging op de schop. Tevens monteerde hij een tweede cabine aan een arm, zodat de bestuurder volledig zicht kreeg op het werk. Voor de onderstamteler is dat de sleutel tot kwaliteit, legt Peter uit. Het is een kwestie van voortdurend kijken en luisteren naar het zaagblad. Een afwijking vertaalt zich meteen in het geluid, zodat je bij kunt sturen. Want de zaag mag niet te diep in de moerplant gaan.

Na ontelbare uren in de werkplaats en veel testen en proberen, was de eerste zelfrijdende onderstam-oogster in 1993 een feit. De machine werkte naar behoren en was een enorme stap voorwaarts. Maar het bleef kriebelen bij Hillebrand, hij wilde de lat nog hoger leggen. Zo beperkten de hoge wielkasten de mogelijkheden van het platform achterop, en ontbrak nog een binder. Twee man stonden achterop de hele dag bosjes onderstammen te maken.

Lees verder onder de foto

De Mazzotti-portaaltrekker is met 40 centimeter verhoogd tot een doorrijhoogte van 1,40 meter.

Extreem compacte rups

Nog geen twee jaar later kwam er een nieuwe machine. Die heeft Peter deels laten bouwen, maar wel met de regie in eigen hand. “Ik heb altijd gedacht: we moeten op rupsen gaan werken. Daar kun je zoveel ruimte mee sparen.” Op een dag ontmoette de onderstamteler constructeur Andela. Hillebrand: “Die stond hier ineens op de dam, hij was verkeerd gereden. We raakten aan de praat, en daaruit is tenslotte de rupsrooier ontstaan.”

In 2017 arriveerde de door Andela gebouwde rups-onderstamrooier bij de boomkweker. Zowel wat het zicht op de zaag betreft als het gebruiksgemak was dat opnieuw een enorme verbetering. De machine is compact en past hierdoor met gemak op een dieplader. Vooral aan de binders is veel aandacht besteed. Het plateau achterop is ruim. In principe is één man op deze plek genoeg.

Inmiddels is nog een nieuwe rupsrooier in gebruik genomen. Die is wederom op vele punten verbeterd door Andela Techniek. Zo zijn de Soucy-rupsframes totaal verbouwd, waardoor er nog meer vlakke ruimte is ontstaan op het werkplateau.

Voor boomkweker Peter Hillebrand is de route naar de ideale rooier een lange weg geweest, die gelukkig niet onbeloond bleef.

Auteur: Mark Pasveer

Lees ook: Hop telen in Zuid-Duitse stijl met Hopfencabine en Soller-rankenwagen