Twee voor de prijs van een!

Naam: Gerard Bom (71)

Woonplaats: Kockengen (U.)

Beroep: voormalig loonwerker

Allis Chalmers was in de jaren vijftig een bekende leverancier van trekkers en werktuigen; in Amerika een fullliner. Van de werktuigen kwam eveneens een en ander de plas over, en later bouwde de fabrikant ook in Europa werktuigen, met name opraappersen en maaidorsers. Allis Chalmers had ook een vrij grote industriële tak, het leverde zelfs energiecentrales.

Hoewel de grondverzetmachines in Europa tamelijk onbekend zijn, is de motorgrader van Gerard Bom wel degelijk nieuw in Nederland verkocht. Best apart, want je kunt hem ook als shovel gebruiken.

_{Artikel gaat verder onder de foto.}

Foto: Hans Prinsen

Vroeger met Allis Chalmers gewerkt?

Ik heb er zelf nooit een gereden. Een kameraad was in de weer met oude trekkers, en op enig moment leek het me leuk om daar ook wat mee te gaan doen. Maar dan met een merk waar je niet zo veel van ziet. Op het Historisch Festival in Panningen zag ik een ED40 te koop, daar is het allemaal mee begonnen. Daarna een Amerikaanse B gekocht en gereviseerd, en me steeds verder in Allis Chalmers verdiept. Door de jaren heen heb ik meerdere van deze oranje trekkers gerestaureerd.

Geen import uit Amerika?

Deze motorgrader is in Amerika geproduceerd en nieuw in Nederland verkocht. De originele offerte van de toenmalige importeur, Louis Reijners, is er nog bij. Die leverde de machine aan de gemeente Hellendoorn als vervanger van een Allis Chalmers W-Speed Patrol, een op de WC-trekker gebaseerde grader waar de gemeente destijds onverharde of half-verharde paden mee onderhield. Maar volgens het schrijven van Reijners een machine met weinig capaciteit.

_{Artikel gaat verder onder de foto.}

AC gebruikte ook onderdelen uit de trekkerfabriek, zoals de rem. Die werkt met een remband en is afkomstig van de Allis Chalmers U. Bij zo’n U bedien je de remband met een hendel, bij de grader trap je op de rem.

Inclusief de laadarm vermeldt de offerte een prijs van ƒ 21.800 voor de nieuwe grader, met de mededeling dat wegens prijsverhogingen een nieuwe Speed Patrol inmiddels ook ƒ 10.500 kost én dat het model D het werk kan doen van twee Speed Patrols. De motor was in beide typen gelijk, maar de D was met vier aangedreven wielen en hydraulische bediening wel stukken moderner. In januari 1950 schrijft de importeur de gemeente Hellendoorn een invoervergunning voor deze machine te hebben gekregen, en deze nog dezelfde maand in Nederland te verwachten. Er is veel belangstelling van aannemers, maar door de prettige relatie met de gemeente geven ze die graag voorrang.

_{Artikel gaat verder onder de foto.}

Opvallend bij de D-typen is het frame van ronde buizen. Maar voor zijn tijd was de hydraulische bediening van het schuifblad een echte vooruitgang. Het was nog in de tijd dat je een grader met handlieren bediende.

Bijzondere constructie?

Op zich is het gewoon een grader zoals we ons die in grote lijnen nog steeds voorstellen. Het aparte van dit exemplaar is dat er een laadarm achterop zit. Het idee is dat je er ook als shovel mee kunt werken. De offerte noemt verder dat de grader is uit te rusten met een sneeuwploeg en een rolbezem. Voor zover bekend zijn die er niet bij geleverd, al lijken dit zinvollere toepassingen dan de laadarm achterop. Je kunt er een bak zand of grind mee scheppen, maar een echte omkeerinrichting zit er niet op en manoeuvreren is met de starre tandem en de grote lengte al helemaal niet handig. Anderzijds: aan de dikte van de hefcilinders te zien kan de laadarm flink wat tillen.

_{Artikel gaat verder onder de foto.}

Shovel en grader in één! Robuust gebouwd, maar niet handig in het gebruik. De TractoLoader-laadarm is een product van Tractomotive Corp. Allis Chalmers nam dit bedrijf in 1959 over.

Traag als een slak?

Volgens het boekje rijdt de grader in de eerste versnelling 4 km/u en in zijn twee 7,1. In de vier noteert het boekje een top van 30,7 km/u, en dat haal je ook makkelijk. De grader komt niet veel buiten, maar je kunt er prima een ritje mee maken zonder iedereen op te houden. De motor loopt op petroleum. In de huidige praktijk is dat dan benzine, en ondanks de bescheiden 37 pk lust de motor best wel wat. Vanaf 1954 was een Buda-diesel leverbaar en vanaf 1964 verving een gelaste kokerbalk het buizenframe.

{{foto,6}}

Technische gegevens

Allis Chalmers TL-D motorgrader

Motor: 3,3 liter Allis Chalmers benzine-petroleum viercilinder, 35 pk.

Transmissie: vier versnellingen vooruit, een achteruit.

Overig: schuifbord 3,05 meter, inhoud van de bak 500 liter, eigen gewicht 3.850 kg, banden zesmaal 7.50-20, totale lengte 5,6 meter, draaicirkel 10 meter.

Historie

Allis Chalmers raakte in de graderbusiness betrokken door de overname van Ryan Manufacturing Co in 1930. Het zocht toepassingen in de wegenbouw voor de rupstrekkers waar ze door de overname van Monarch in 1928 in terecht waren gekomen. Al snel ontwikkelde AC diverse zelfrijdende graders als aanvulling op de getrokken exemplaren. In 1940 startte de AD-serie, opgevolgd in 1948 door de D-serie en tot 1965 in productie. In 1974 fuseerde de grondverzetmachinedivisie van Allis Chalmers met Fiat. Onder Fiat-Allis was de 65B de opvolger van de D-typen. Deze is nog steeds leverbaar als 65 E. Geproduceerd door het in 1992 door voormalige Fiat-Allis-medewerkers opgerichtte NorAm.