Machines plukken, keren en rollen in vlasteelt

TREKKER komt terecht in de omgeving van Hulst, in het meest zuidelijke deel van Nederland. Van oorsprong zijn de leemgronden in dit gebied zeer geschikt voor de teelt van vlas. De vlasteelt zit de laatste jaren flink in de lift door het duurzame karakter van het gewas en het scala aan producten dat van de plant kan worden gemaakt.

Die toename van de populariteit van vlas merkt ook de Zeeuwse ondernemer Sven Bruijns, die inmiddels met 40 akkerbouwers een deelbouwverband heeft. Bruijns vertelt enthousiast over zijn geliefde gewas. “Om meteen onduidelijkheden en vooroordelen weg te nemen: de vlasteelt is een serieuze zaak. Je doet die er niet zo even bij. De teelt vergt specialistische kennis. Onder meer de bodemstructuur en de gewasbescherming eisen veel aandacht. Vlasteelt is wezenlijk anders dan bijvoorbeeld de tarweteelt. Daarnaast zijn timing en slagkracht sleutelwoorden.”

Een scala aan zelfrijdende machines van het Belgische merk Depoortere staat klaar voor de oogst van vlas. Voor Sven Bruijns breekt een drukke tijd aan. Dit is het eerste seizoen met eigen machines.

Tekst gaat verder onder de foto

Sven Bruijns is een jonge ondernemer in de vlasteelt. Aanvankelijk werkte Bruijns met gehuurde machines. In 2021 deed zich de unieke kans voor om de inventaris van een stoppende vlasverwerker over te nemen. De ondernemer verwierf naast de gebouwen met de verwerkingsinstallatie ook in een keer een volledig machinepark. Een belangrijke aanwinst om met de nodige slagkracht te kunnen werken.

Vlas plukken en slijten

Vlas maai je niet, je plukt het. De vlasplant wordt in zijn geheel, met beworteling en al, uit de grond getrokken: het zogenoemde vlas slijten. Deze manier van werken zorgt ervoor dat niets van de kostbare vezel verloren gaat. In vroegere tijden gaf de wortel ook extra steun aan de schoven die op het land werden gezet.

Tekst gaat verder onder de foto

Wie zich verdiept in de vlasteelt, komt er al snel achter dat deze teelt een geheel eigen jargon heeft. Zwingelen, slijten, roten, en wat te denken van ‘slijtpap’. Hoewel de vlasteelt gebruikmaakt van moderne machines, zijn veel oude termen nog in zwang. Voor het plukken heeft Bruijns een zelfrijdende machine van het merk Depoortere, uit 2006. Die laat het gewas in twee zwaden achter op het land. De plukmachine heeft een werkbreedte van 2,60 meter, of liever twee keer 1,30 meter. Een luchtgekoelde Deutz-zescilinder drijft de hydrostatisch machine aan.

Plukken is een mooie klus, dat doe je op je gemakje, vertelt Bruijns. En zeker met het stabiele weer dit jaar. In tegenstelling tot een combine is de zitplaats op de plukmachine uiterst rechts. Hierdoor kun je gemakkelijk je positie bepalen ten opzichte van de met gps gezaaide gewasrijen.

De Franse stagiaire Irene Hemerijck heeft van huis uit al de nodige ervaring met vlas en zal vandaag het stuur overnemen. De machine baant zich met 17 km per uur vlot een weg door het gewas. Op de kopakker zijn een paar plekken gelegerd, maar ook hier levert de machine goed werk.

Het vlas gaat in een hoog tempo door de machine. Een indrukwekkende hoeveelheid snaren en looprollen doet zijn werk om het gewas van een verticale naar een horizontale positie te brengen, en dan ook nog in een keurig zwad te leggen waarbij de koppen met het zaad allemaal naar rechts wijzen.

Tekst gaat verder onder de foto

De Franse stagiaire Irene Hemerijck stuurt de plukmachine met ongeveer 17 km/u door het gewas. De plukker brengt de plant van een verticale positie naar een horizontale. Met de zaadbollen keurig naar rechts wijzend komen de planten in een zwad op het land te liggen.

Dauwroten voor schone vlasvezel

Na het plukken blijft het gewas op het land liggen. Vocht van het land, dauw en regen zorgen ervoor dat de pectine in de stengel (celwandmateriaal dat de vezels bijeen houdt) oplost met behulp van bacteriën en schimmels. Hierdoor komt de vezel los van de houtpijp. Dit proces wordt dauwroten genoemd. Het is een belangrijk onderdeel van het verwerkingsprocedé, om uiteindelijk een mooie, schone vezel over te houden.

Tijdens deze periode wordt het gewas regelmatig gekeerd, afhankelijk van weer en neerslag. De teler heeft twee keermachines in gebruik die 2,5 hectare per uur kunnen omdraaien. Het is 5 voor 12, legt een medewerker uit die bezig is met het laden van balen. Het gewas heeft zo’n zes weken op het land gelegen. Nog langer laten liggen zou het proces van dauwroten nog even op gang houden, maar het is ook een risico.

In de vlasteelt zoekt je altijd naar de juiste balans. Veelal hebben afwegingen ook financiële gevolgen. Meer kilo’s leiden niet vanzelfsprekend tot een hoger rendement. “Uiteindelijk word je afgerekend op de kwaliteit van de gezwengelde vezels”, vertelt Sven Bruijns. Daarnaast betekent op tijd in de rol ook dat het gewas het zaad beter vasthoudt. Dat wordt niet op het land gedorst, maar later, in het verwerkingsproces.

Speciale aanhangers voor vervoer vlas

Twee zelfrijders hebben ondertussen een groot perceel van 10 hectare gerold. Ze zijn op weg naar een volgend blok. Snel handelen is in alle fasen van de teelt belangrijk.

Na het rollen volgt onmiddellijk een laadploeg. Om de balen vlas efficiënt te kunnen vervoeren, zijn speciale aanhangers gebouwd. Voor deze klus heeft Bruijns een John Deere 6610 en een JCB-verreiker. Daarnaast zet hij nog een gehuurde Fendt 720 in.

Tekst gaat verder onder de foto

In formatie trekken vier rolmachines door het vlasperceel in Duivenhoek, vlakbij Hulst (Zld.). Slagkracht is van groot belang in de vlasteelt. Zodra het gewas klaar is, moet je het snel en efficiënt oogsten. De perskamer lost een vlasbaal in ongeveer 30 seconden.

Op de aanhanger is plaats voor vijftig balen vlas; geen onnodige luxe, want de afstanden zijn vaak aanzienlijk. De combinatie heeft vandaag een uur nodig om heen en terug te rijden naar de losplaats. De balen, met een gemiddeld gewicht van 300 kilo, worden vlot weggezet in drie lagen.

Sven Bruijns zit op de plukmachine van Depoortere. In tegenstelling tot bij een combine zit de bestuurder uiterst rechts op de machine. Hij kan zo de positie van de machine goed bepalen. De pluk heeft een werkbreedte van 2,60 meter en kan zo’n 2,5 hectare per uur verwerken. De plukmachine uit 2006 draait ongeveer 100 uur per jaar. De vele riemen en rollen lijken kwetsbare elementen, maar in de praktijk blijkt weinig onderhoud nodig en is de machine een betrouwbaar werkpaard.

Vlas zwingelen en hekelen

Direct achter de dijk in Duivenhoek ligt een nieuw perceel klaar om te rollen. De twee zelfrijders krijgen hulp van nog eens twee machines die een aantal uren kleine hoekjes hebben gerold. Met forse snelheid verdwijnen de zwaden in de rolmachines. Het enige oponthoud is het moment dat de baal de perskamer moet verlaten. Een kleine bevalling die 30 seconden in beslag neemt.

In de opslag worden de vlasbalen voorzien van labels. Daarmee is de herkomst terug te koppelen. Dan komt het volgende deel in het proces: zwingelen en hekelen om de vezel volledig te ontdoen van houtdelen, en het product schoon af te kunnen leveren aan de industrie.

Auteur: Mark Pasveer