De ideale bonendorser maak je zelf

Bruine bonen dorsen is een vak apart. Dat weten ze wel bij Paridaen in Sint Kruis, pal aan de Belgische grens in Zeeuws-Vlaanderen. Ook de oogstmachines zijn apart, en de ideale bonendorser – die het ook volhoudt als het wat natter wordt op het land – is af fabriek niet te koop, is de ervaring van de bonenspecialist. Kurt Berckmoes kwam in 1990 in loondienst bij zijn schoonvader Albert Paridaen. Albert was als loonwerker en destijds mechanisatiebedrijf een echte machineman. Hij heeft veel machines aangepast en ook zelf gebouwd. Kurt is met hetzelfde sop overgoten, en sleutelt geregeld aan eigen constructies of aan verbeteringen van machines.

Een van de specialiteiten van het loonbedrijf is het dorsen van bruine bonen. Zeeuws-Vlaanderen is al vanouds het centrum van de Nederlandse bruinebonenteelt, waardoor de mechanisatie voor die teelt ook daar wordt ontwikkeld.

Lees verder onder de foto

De Moreau Voltra-bietenrooier met John Deere-dorstrommel in de bruine bonen.

Splitten en scheuren

Een puntje bij het bonen dorsen is dat ze makkelijk splitten. Maar ook als de bonen heel blijven, zijn minieme scheurtjes in de huid funest. Veel bonen gaan bij HAK in de bekende glazen potten. En heeft de huid kleine scheurtjes, dan gaan die na het zwellen in de potjes open staan. Hoewel je ze dan nog prima kunt eten, oogt dat niet mooi.

In het verleden zijn veel bonen met maaidorsers gedorst. Maar ondanks veranderingen om splitten van bonen te voorkomen, zoals een lager toerental op de trommel en aanpassingen aan slaglijsten, is dat toch niet hét systeem om goed bonen te dorsen. In Zeeuws-Vlaanderen zijn ze al meer dan dertig jaar geleden gestart om bruine bonen te dorsen met aangepaste erwtendorsers: de zogenoemde mobile viners van FMC. Eigenlijk zijn dat nog steeds de ideale machines om bruine bonen te dorsen, weet Kurt uit ervaring. Het probleem is dat die machines inmiddels echt hoogbejaard zijn. Je moet op zoek naar wat anders. Inmiddels is ook sprake van uitbreiding van de teelt, en er kwamen andere soorten bij, zoals kidneybonen. Daardoor is toch extra dorscapaciteit nodig. Dan het lasapparaat en de snijbrander maar weer tevoorschijn halen.

Lees verder onder de foto

Herkenbaar Ploeger: de jakobsladder die de gedorste bonen omhoog brengt. Rechts het huis van de luchtaanvoer naar de ventilator, voor de reiniging van het gedorste product.

Niet te koop

Kant-en-klaar is er voor het dorsen van bruine bonen maar weinig te koop. Wat er niet is, moet je zelf maken. En zeker als je daar ook plezier in hebt, is het een mooie uitdaging om de perfecte bruinebonendorser te maken. De conventionele maaidorser met een trommel en schudders voldoet niet, maar van axiaaldorsers is bekend dat die het in de sojabonen beter doen. Ze hebben ook een goede reputatie wat betreft (de geringe) beschadiging van zaden, iets wat vooral Amerikaanse zaaizaadvermeerderaars op prijs stellen.

In een zoektocht naar een opvolger voor de inmiddels vijftig jaar oude mobile viners importeerde Kurts schoonvader Albert al in 2003 een gebruikte John Deere STS 9650 uit de VS. Dat was destijds de eerste axiaaldorser van John Deere in West-Europa, want tot dan toe exporteerde John Deere die nog niet. De axiaaldorser bleek prima te dorsen, maar toch kwamen er klachten. De bonen hadden haarscheurtjes. Dat was een tegenvaller. De STS is overigens nog steeds in gebruik, en vooral in de mais een echte capaciteitsmachine.

Lees verder onder de foto

Achter de deksels de John Deere-dorstrommel onder de Moreau-machine. Linksonder de windmolen, rechts de transportband voor de bonen naar de bunker.

Albert had inmiddels wel een idee hoe je de dorstrommel aan kunt passen om scheurtjes in de bonen te voorkomen. Maar dan zou de trommel niet meer in de maaidorser passen. Dat leidde in 2006 tot de aanschaf van een splinternieuwe dorsrotor via John Deere. De echte oplossing werd echter gevonden door een kleine zelfbouw rotor vóór de originele dorsrotor te bouwen.

Van bieten naar bonen

Ook ongeschikt voor bonen zijn de originele voorbereidingsbodem en het transportsysteem met vijzels, zoals een maaidorser dat heeft. Vooral als het niet al te droog is komt er behoorlijk wat grond mee de machine in. Daardoor loopt de boel vast en plakt alles dicht. Daarom bouwde Paridaen een transportband en een eigen variant van een voorbereidingsbodem onder de rotor. Sterk afgeleid van de Braziliaanse dorsmachines van Colombo, waar ze er ook een van in gebruik hebben voor de bonen.

Lees verder onder de foto

Hier de zelfgemaakte schudkast onder de dorstrommel van de Ploeger EPD 530. Naast de pick-up de belangrijkste aanpassing om de doperwertendorser aan te passen voor bruine bonen.

Het geheel is op het frame van een Moreau Voltra van 1999 gemonteerd. De pick-up komt van John Deere. Het invoerkanaal is weliswaar zelf gebouwd, maar zo veel mogelijk van standaard onderdelen gemaakt. De onderdelenvoorziening is namelijk best wel een aandachtspunt bij zelfgebouwde machines, vindt Kurt. Dat is ook meteen het nadeel van de Moreau als basisvoertuig. Eigenlijk is het een kopie van de Riecam-bunkerrooier van destijds. Maar het is, mede door het ontbreken van documentatie, toch een hele zoektocht hoe het technisch in elkaar steekt om de beschikbare hydrauliek en elektronica weer te gebruiken voor de bonendorser. Plus dat je bij oudere, minder gangbare machines in de problemen kunt raken als je onverwacht onderdelen nodig hebt.

In de periode 2006-2007 is de machine gebouwd, en het probleem met de haarscheurtjes bleek inderdaad te zijn opgelost. De dorser werkt goed. Het dorsen gaat perfect, maar als het wat tegenzit is er toch nog te weinig capaciteit om grond kwijt te raken. Dus op zoek naar nóg wat beters.

EPD 530

Vorig jaar draaide loonbedrijf Paridaen voor het eerst met een voor bruine bonen aangepaste Ploeger EPD 530-erwtendorser van bouwjaar 2001. Net als bij de FMC-mobile viners is het principe van uit de peulen wrijven van conservenerwten ook geschikt om bruine bonen te dorsen. De grootste aanpassing om de erwtendorser geschikt te maken voor bonen, was een nieuw reinigingssysteem eronder te bouwen. De reiniging voor conservenerwten is ongeschikt. De sleutelaars vervingen deze door een schudkast onder de dorstrommel, die de bonen naar een zelfgebouwde zeefkast brengt. Die laatste is afgeleid van het systeem dat al eerder onder de Moreau-zelfrijder was gebouwd.

Lees verder onder de foto

De pick-ups zijn van John Deere. Kurts schoonvader was eerder ook John Deere-dealer, maar los daarvan: gebruik zo veel mogelijk standaard componenten waar ook onderdelen van te koop zijn!

Werd destijds bij het ombouwen van de Moreau nog met hout en karton een soort maquette gemaakt om te bekijken hoe een en ander in de machine zou gaan passen, voor de Ploeger is gebruikgemaakt van de diensten van een bevriende relatie. Die is handig met 3D-tekenen en heeft bovendien kennis van elektronica en hydrauliek.

De expertise hoe je het wilt hebben, komt wel bij ons vandaan, vertelt Kurt, maar wat je elders kunt inkopen is vaak voordeliger dan wanneer je het helemáál zelf moet gaan maken. Heb je een constructie goed op tekening staan, dan kun je met de huidige stand van de techniek ook vrij gemakkelijk lasersnijwerk of zetwerk uitbesteden. En de eigen uren in de wintertijd zijn uiteindelijk ook niet gratis. Dat loopt zakelijk gezien vrij snel uit de hand.

Te klein gewas

De Zeeuws-Vlamingen spraken ook wel met Ploeger, om een naar het ‘Paridaen-concept’ uitgeruste bonendorser in de fabriek te bouwen. Maar voor een fabrikant is de bruinebonenwereld dan toch weer te klein om dat waar te maken. De Ploeger draaide vorig jaar goed – maar worden de omstandigheden slechter en slechter, dan houdt zo’n oude FMC het waarschijnlijk het langst vol, verwacht Kurt. Helaas raken die toch op en versleten, en daarom blijft het nog steeds zoeken naar de ultieme bonendorser. En die is nog steeds niet te koop.

Nog overbleven van de originele bietenrooier: de wijzer om vanuit de cabine te zien of de vooras van de vierwielgestuurde machine recht staat.