Zelfbouw shovel van sleutelaar Herman Ebbers

Een bekend fenomeen bij doe-het-zelvers: je zou het anders aanpakken als je het nog een keer moest doen. Bij de zelfbouw shovel van Herman Ebbers is dat niet het geval. De machine die hij 25 jaar geleden bouwde heeft zijn diensten bewezen, maar Herman vond het gewoon mooi om er nogmaals een te bouwen. Zelfde basis, zelfde concept, maar dit keer met veel meer nieuwe onderdelen. Aan het oudje, dat het altijd best heeft gedaan, zaten cilinders van een oude kuilvoersnijder en andere componenten van gebruikte machines. Het mocht immers niet te veel kosten.

Herman Ebbers (68) had samen met zijn broer Gerard jarenlang een melkveebedrijf in Dedemsvaart. Had, want inmiddels hebben de broers het melkveebedrijf verkocht. Zelf zullen ze de nieuwe shovel dus niet meer gebruiken, maar Herman kan slecht stilzitten en techniek is zijn lust en zijn leven. Naast het melkveebedrijf maakten ze op de boerderij ook lange tijd mestschuiven die ze onder de naam EHD over de hele wereld verkochten. En hij is partner in Cowrubber, waar hij zijn tanden stuk beet op een systeem om rubbermatten op te ruwen. De technische knobbel kwam al vroeg tevoorschijn: in het familiealbum zit nog een foto van de David Brown-trekker waar hij als 15-jarige een voorlader voor maakte.

Twee jaar geleden pakte Herman het lasapparaat weer op en bouwde een International 453 om tot shovel. Het meest opvallende verschil is dat de laadarmen (en eigenlijk al het zelf gemaakte constructiewerk) dit keer zijn gegalvaniseerd. De zijschildjes van de trekker waren verroest; daar is nu rvs voor gebruikt. De motorkap werd zwart om de shovel een bijzondere uitstraling te geven.

Moffet als voorbeeld

De gebroeders Ebbers begonnen op de boerderij ooit de voermengwagen te vullen met een Same Aurora met voorlader. De steekassen van de vooras bleken niet bestand tegen die belasting. Verschillende shovels volgden, ook een Moffet MFT, gebaseerd op een Massey Ferguson-trekker, deed heel wat jaren dienst. De constructie van de laadarmen van de Moffet dienden als voorbeeld voor de laadarmen zoals Herman ze op zijn eerste zelf gebouwde shovel maakte. Hoewel de Moffet ook op een trekker is gebaseerd, gaat de gelijkenis niet veel verder dan het model van de laadarmen. Hermans creatie is ook een maatje kleiner dan de Moffet, maar met 3 meter hefhoogte en naar schatting 2 tot 2,5 ton hefvermogen is hij groot genoeg om behoorlijk wat werk te verzetten. Voor het zwaardere werk was er samen met de buurman wel altijd een knikshovel of een knikverreiker in gebruik, maar de zelfbouw maakte toch ook behoorlijk uren.

Al 25 jaar geleden bouwde Herman Ebbers een Inter 423 om tot shovel. Hetzelfde concept, maar met andere details en meer nieuwe componenten, paste hij toe op de 453 die hij onlangs ombouwde.

Omgekeerde wereld

Dat een International als basis dient, is niet helemaal toevallig. Het liefst had Herman een John Deere gebruikt, maar een punt dat de keuze bepaalt is het gegeven dat de trekker als shovel omgekeerd rijdt, en je dus ook de aandrijving wilt omkeren. De versnellingen die je normaal vooruit hebt, wil je nu achteruit hebben. Dat is niet bij iedere trekker even eenvoudig. Bij de International 423 en 453 kun je het differentieel omgekeerd monteren, waardoor de versnellingen als het ware omkeren.

Zo eenvoudig als het klinkt is het ook weer net niet, want origineel zit er een soort bult in het gietwerk van het hefdeksel om ruimte te maken voor het kroonwiel. Die bult zit net als het kroonwiel uit het midden van de trekker, dus als je het differentieel omgekeerd monteert mis je de noodzakelijke ruimte in het hefdeksel. Dat je de hef compleet moet weghalen is voor de shovel geen probleem, maar het demonteren van de hefunit heeft bij International nog een tweede gevolg. De hydrauliek haalt de olie immers niet uit de achterbrug maar uit een apart reservoir dat één geheel vormt met het hefdeksel. Bij de 423 maakte Herman destijds een apart hydrauliektankje. Bij de 453 komt de olie uit de achterbrug. Aanzuigen gebeurt via een aansluiting op de aftapplug, en dit is zo gemaakt dat eventueel vuil onder in de achterbrug niet wordt opgezogen. De inhoud van de achterbrug blijkt voor de shovel groot genoeg.

Het dashboard van de trekker is verplaatst. Waar het hefdeksel zat, zit nu een verhoogde afdichting met genoeg ruimte voor het kroonwiel van het differentieel.

Dubbele pomp

De hydrauliek komt bij International van een tandwielpomp die tegen de motor geschroefd zit. Daar kun je eenvoudig een tweede pomp in tandem op monteren, en zo een apart circuit voor de hydraulische besturing en het shovelgedeelte maken. Sturen gebeurt met een orbitrol van een heftruck. Een beetje een gok, maar het pakte goed uit. De shovel stuurt licht en reageert snel. Twee keer het stuur rond en de wielen staan andersom. Het dashboard van de trekker verhuisde naar de nieuwe stuurkolom. Door de beperkte ruimte tussen de laadarmen moet daar een klein stuurtje op. Gescheiden remmen zou je kunnen handhaven, maar is voor een shovel niet echt nodig. Ze zijn nu permanent gekoppeld. De linker- en rechterrempedalen van de trekker doen nu dienst als rem- en koppelingspedaal. Bij de 423 is destijds de koppeling hydraulisch gemaakt, bij de 453 is dat mechanisch gebleven.

De geschiedenis van de trekker is niet bekend. De teller wijst minder dan 2.000 draaiuren aan. Dat is voor een trekker uit de jaren zeventig onwaarschijnlijk, en ook de slijtage van de pedalen wijst op aanzienlijk meer draaiuren. Niettemin bleken motor en transmissie prima in orde, dus daar is verder weinig aan gebeurd. Er ging nieuwe verf, nieuwe bedrading, nieuwe banden en nieuwe verlichting op de trekker. De aftakas is nog intact, en de ervaring met de 423 heeft geleerd dat dat best handig is. Als je de shovel steeds voor kleine klussen gebruikt, wordt de motor nooit goed warm en raakt-ie vervuild. Een kwart eeuw praktijkervaring heeft geleerd dat de motor goed in conditie blijft door die af en toe eens lekker aan de mestmixer te laten werken.

De remmen zijn permanent gekoppeld. Rem- en koppelingspedaal zijn de oude rempedalen. De aftakas is nog intact en volledig bruikbaar.

Kleinigheden

De omgebouwde 423 van 25 jaar geleden diende als voorbeeld, en er was eigenlijk maar weinig dat niet beviel. Toch ging er opnieuw veel tijd in zitten – net zoveel in het denken als uiteindelijk in het maken. De besturing is wat anders geconstrueerd, en dan is het toch weer even dokteren om de juiste slag en positie van de stuurcilinder te bepalen. Bij de 423 is de brandstoftank ingekort en is daar een hydrauliektank tegenaan gemaakt, dit keer is de brandstoftank alleen ingekort om meer ruimte te krijgen. Maar de stand van de pedalen, de stangen die daar tussen komen, de zitpositie … allerlei dingetjes kom je tegen waar je weleens even over moet denken hoe je dat oplost. De verlichting is volledig led, maar dan blijken de richtingaanwijzers niet goed te knipperen. Daar moet dan nog een weerstandje bij.

Als het dan klaar is en alles functioneert, dan heb je wel eer van je werk. Voor het eigen bedrijf hebben ze bij Ebbers de shovel niet meer nodig, dat wisten ze al toen Herman eraan begon. Maar ze verwachten dat-ie in de familie blijft. Met inmiddels wat meer vrije tijd en jeukende handen zal het lasapparaat, net als zijn baas, nog niet met pensioen gaan.

Foto’s: Hans Prinsen