22 januari 2024

Steeds minder agrarisch loonwerk, loonwerker past zich aan

De piek voor agrarisch loonwerkers ligt vanzelfsprekend in het voorjaar en de zomermaanden. Mest uitrijden begint al vroeg in het jaar, afhankelijk van de toestand van de grond. - Foto: Peter Roek

Loonwerkers kampen met uitdagingen rond personeel, investeringen en de krimp van de agrarische sector. Sommige richten zich meer op werk buiten de landbouw, anderen willen juist sterk blijven in agrarisch loonwerk.

De agrarisch loonwerker is het verlengstuk van veel melkveehouderijen. Nederland telt volgens cijfers van brancheorganisatie Cumela anno 2024 circa 1.400 loonwerkers die in meer of mindere mate agrarisch loonwerk doen. Dat is ongeveer 40% van het totale aantal loonbedrijven dat actief is in grond- en cultuurtechniek. De verschillen zijn groot: van bijna volledig agrarisch tot een enkele agrarische klant. Ook heeft een deel zich gespecialiseerd binnen het agrarisch werk, bijvoorbeeld in weidebouw.

“Bedrijven met alleen agrarisch loonwerk zijn er weinig meer”, ziet Maurice Steinbusch, beleidsmedewerker agrarisch loonwerk bij Cumela. Hij schat dat nu 40% van de activiteiten agrarisch is en 60% grondverzet en weg- en waterbouw. Dat was 20 jaar geleden omgekeerd. Ook zijn er loonwerkers die in aanverwante sectoren als mestverwerking en biogas verbreden.

De afgelopen decennia namen veel loonwerkers er werk bij buiten de directe landbouw. Dat is vaak noodzaak om tijdens de wintermaanden personeel aan het werk te houden en ook een stuk risicospreiding. Daarbij is de locatie ook een bepalende factor: bedrijven in de buurt van stedelijke gebieden maken andere keuzes dan bedrijven in landelijk gebied met weinig andere activiteiten. Loonwerkers noemen ook het voordeel van kruisbestuiving van twee of meer takken. Niet alleen maken trekkers meer uren, ook zijn sommige machines in verschillende branches te gebruiken. Denk aan machines voor grondverzet op een agrarisch bedrijf of een zaaimachine bij een grondwerkklus.

Lees ook: Loonbedrijven stoppen of gooien het roer om

Lees verder onder de video

Amper omzetgroei agrarisch loonwerk

Bedrijven aangesloten bij brancheorganisatie Cumela laten een omzetstijging zien van gemiddeld 7,5% per jaar, in de afgelopen tien jaar.

In agrarisch loonwerk was nauwelijks reële groei. De omzetstijging bij de agrarisch loonwerkers was in deze periode ongeveer gelijk aan de inflatie. Dat blijkt uit cijfers van het Cumela Kompas, een kengetallenvergelijking van branchevereniging Cumela waar 43 bedrijven aan meedoen.
De omzet per bedrijf steeg in de periode 2012-2022 van gemiddeld € 2,0 miljoen naar € 3,3 miljoen. De omzetgroei was het grootst in de sector grondverzet, met een jaarlijkse groei van ruim 10%. De agrarisch loonbedrijven zagen hun omzet gemiddeld 3,7% per jaar toenemen. Dat is nauwelijks meer dan de inflatie, stelt Cumela vast. “De hoeveelheid agrarisch werk neemt dus nauwelijks toe”, aldus adviseur financiën & bedrijfsontwikkeling Dieuwer Heins.
De omzetgroei is deels bereikt door de inkoop van hulp- en grondstoffen en door meer werk door derden te laten uitvoeren. Dit gebeurt vooral bij grondverzetbedrijven. Dit niet meegerekend, blijft een stijging van de bruto marge over van gemiddeld 4,8%.

Behoud van rendement

Een paar uitdagingen waarmee loonwerkers te maken hebben, zijn volgens Steinbusch de personele invulling en het behoud van rendement. “Overal is gebrek aan mensen, en niet minder bij loonwerkers.” Mensen hebben ook wat te kiezen: in het grondverzet waar ze om vier uur ’s middags naar huis kunnen of in de zomer tot diep in de nacht aan het werk op een hakselaar. Loonwerkers spelen daar volgens Steinbusch wel op in door het werk aantrekkelijker te maken. Bijvoorbeeld door in ploegen te werken en rekening te houden met de inzetbaarheid van medewerkers.

“Sowieso is het verschillend hoe bedrijven met hun mensen omgaan, maar dat zie je ook in andere sectoren.” Inzet van buitenlandse werknemers is voor veel werkzaamheden lastig vanwege taal en communicatie. “Je stuurt toch iemand met een machine van een half miljoen op pad.”

Rendement is een zorgpunt en één van de redenen dat loonwerkers er iets bij zijn gaan doen. Wanneer grote investeringen nodig zijn, dan is dat telkens een moment waarbij keuzes worden gemaakt. De ambities van een eventuele opvolger zijn dan ook bepalend. “Agrarisch loonwerk is voor velen een way of life, net zoals veehouders dat hebben. Maar als het rendement laag is, dan gaat de aardigheid er wel vanaf, zeker bij de jonge garde.”

Een deel stapt dan over op andere werkzaamheden, anderen willen toch agrarisch loonwerk erbij houden. “Loonwerk doen velen met het hart, grondwerk met het verstand”, zo schetst Steinbusch de situatie wat gechargeerd.

Tips van loonwerkers

Bespreek jaarlijks de plannen voor het bedrijf waar de loonwerker nodig is. Geef aan wat de wederzijdse verwachtingen zijn.
Bel zo snel mogelijk voor een afspraak, liever een keer afbellen dan dat de loonwerker plotsklaps moet komen.
Zorg dat de actuele perceelskaarten bij de loonwerker bekend zijn.
Meld ook de verwachte klussen die wel een keer op route te plannen zijn.
Maak percelen toegankelijk. Dat betekent een voldoende brede toegang en opgesnoeide bomen, maar ook hekken die open staan als de loonwerker arriveert. Verplaats hoekpalen die in de weg staan om gemakkelijker in te rijden.
Zet de mixer voor de drijfmest tijdig aan, ruim voordat de loonwerker komt om die op te halen of uit te rijden.
Wiers de percelen gras met de efficiëntie van hakselen in het achterhoofd, bijvoorbeeld bij de ruimtes op de kopakker. Vraag de loonwerker wat daarbij belangrijk is.
Zorg voor een goed bereikbare kuilplaat met voldoende ruimte om gemakkelijk te lossen en te keren.

Huiver om prijsverhogingen door te voeren

Het beeld dat loonwerkers voor lage tarieven willen werken, herkent ook Dammie van der Poel, voorzitter van de sectie agrarisch loonwerk bij Cumela. Hij heeft zelf een loonwerkbedrijf in Oude-Ade (Z.-H.) “We werken graag en rekenen lang niet altijd alles helemaal door. Dat komt ook door de concurrentie in sommige gebieden.”

In het algemeen merkt hij dat loonwerkers angstig zijn om verhogingen door te voeren, hoewel de kosten in de volle breedte stijgen. “Bij de nieuwe cao is sprake van 10% stijging van loonkosten. Bij de meeste bedrijven vormen personeelskosten rond de 50% van de totale kosten. Nieuwe machines zijn zo 10-15% duurder dan een paar jaar geleden. Ook de hogere rentetarieven tikken door.”

Een mogelijkheid om het rendement te verbeteren is samenwerken. Van der Poel merkt dat sommige loonwerkers het lastig vinden om met anderen samen te werken, bang dat de klant naar de ander overgaat. “Dat is wel een gemiste kans. Er zijn veel machines die niet of nauwelijks rendabel zijn.” Lastig is natuurlijk dat een deel van de machines alleen tijdens piekmomenten wordt gebruikt. Desondanks verwacht hij dat er meer mogelijk is dan nu gebeurt.

Marcel Betten (Loonbedrijf De Samenwerking): ‘Bedrijfsovernames en zelf overgenomen’

Bedrijfsleider Marcel Betten van loon- en aannemersbedrijf De Samenwerking in Elsloo (Fr.)maakte afgelopen jaren verschillende overnames mee.

Marcel Betten (39) is bedrijfsleider van loonbedrijf De Samenwerking in Elsloo (Fr.) Het werkgebied van het bedrijf omvat een straal van 25 kilometer in Zuidoost-Friesland. Het loonbedrijf heeft 39 werknemers en verricht 55% agrarisch loonwerk. – Foto: Andrea van Schaik

“Zelf hebben we twee bedrijven overgenomen en vier jaar geleden zijn we zelf door mechanisatie- en loonbedrijf Vink uit Dwingeloo overgenomen.” Overnames zijn typisch voor deze branche, waar bedrijven – door een krimpend aantal klanten, kleine marges en vaak geen opvolger – stoppen, samenwerken of worden overgenomen.
Anders dan bij veel collega’s maakt agrarisch loonwerk, samen met agrarisch transport en agrarische handel, het grootste deel uit van de werkzaamheden. “Het is hier een groot veehouderijgebied, en we zijn gespecialiseerd in onze dienstverlening met ondersteuning van precisielandbouw. En met Vink hebben we alles in huis, tot aan een grasdrogerij aan toe.” De krimp van de veehouderijsector gaat ook gevolgen hebben voor dit bedrijf. Het werkgebied vergroten is een optie, zonder klanten van anderen ‘af te pakken’. “We doen het via toegevoegde waarde, met kennis van de bodem en verhogen van de opbrengsten.”
In de relatie met de veehouders vindt Betten een goede communicatie belangrijk. Daarom bezoekt hij jaarrond veel klanten en benadrukt hij het belang van goed plannen en vooruitkijken. “Het weer hebben we niet in de hand. Als we met onze slagkracht nog capaciteit tekortkomen, schakelen we extra machines in via dealers of leveranciers, of maken afspraken met collega-loonwerkers.” Dat lukt natuurlijk niet altijd, en ook dan noemt hij het belangrijk om proactief mee te denken met de veehouders. Op de lange termijn verwacht hij dat precisielandbouw meer informatie gaat geven om bijvoorbeeld een optimaal maaimoment te bepalen en de werkzaamheden daaromheen. “Als we daar meer op kunnen sturen, kunnen we onze planning nog efficiënter maken.”

Investeren in precisietechnieken

Een specifiek aspect is de investering in precisietechnieken. In de praktijk merkt Van der Poel dat loonwerkers best willen, maar niet goed weten hoe ze er meerwaarde uit kunnen halen. Laat staan hoe de kosten door te berekenen aan klanten. “Het is toch een aparte tak van sport waarmee veel loonwerkers en hun klanten nog weinig kunnen.”

In tegenstelling tot andere investeringen is investeren in precisietechnieken niet per se noodzakelijk, of is er voor de veehouder geen directe meerwaarde. Van der Poel denkt wel dat de branche er verder mee moet. Ook omdat aspecten als bodemkwaliteit en ruwvoeropbrengst steeds belangrijker zijn voor klanten. Loonwerkers moeten dan wel investeren in advies, of met partijen daarin samen gaan werken.” Voor zijn eigen bedrijf heeft hij met drie andere loonwerkers een adviestak Bodemkracht opgezet, inclusief een adviseur om de slag te kunnen maken.

In het algemeen merkt Van der Poel van Cumela dat de onzekerheden in de agrarische sector ook de loonwerker raken. Zowel als het om krimp van de sector gaat, als om nieuwe vraagstukken als emissiebeperking en elektrificatie. Desondanks noemt hij het agrarisch loonwerk ‘fantastisch mooi werk’. “Van vers gemaaid gras krijg ik nog altijd energie.”

Herman Hiddink (loonbedrijf Baks): ‘Goed kunnen plannen’

Een aspect is altijd belangrijk op een loonbedrijf: goed kunnen plannen. Herman Hiddink, planner bij loonbedrijf Baks in Borculo (Gld.), kan erover meepraten.

Groot onderhoud van de machines vindt vooral in de rustige wintermaanden plaats. Een deel van het personeel is ermee bezig. Een goede arbeidsplanning blijft voor loonwerkers een uitdaging. Deze foto is gemaakt bij loonbedrijf De Samenwerking, niet bij loonbedrijf Baks. – Foto: Andrea van Schaik

Het bedrijf heeft het aandeel agrarisch loonwerk zien afnemen tot circa 30% van het totaal. “Maar 500 hectare hakselen per jaar, is toch nog behoorlijk wat”, aldus Hiddink. Hij draait al wat jaartjes mee en maakte de veranderingen in de veehouderij van dichtbij mee. “Bedrijven werden groter, bij sommige moet er 80 hectare in één keer af. In korte tijd moet enorm veel gebeuren.” Hij ziet dat het materieel is meegegroeid, en met een flexibele arbeidsschil lukt het toch altijd het werk op piekmomenten rond te zetten. “Ook wij van kantoor gaan de trekker op”, schetst hij de aanpak.
De crux zit volgens Hiddink in goede communicatie met de klanten en tijdig doorgeven van de planning. “We bezoeken de klanten elke winter een keer. We bespreken wat ze willen en kijken wat er beter kan op de bedrijven, zodat we gemakkelijker kunnen werken.”
Hiddink zegt dat het bedrijf niet denkt over afstoten van de agrarische activiteiten. Daarvoor zit het te veel in het DNA van het bedrijf. “Over vijftien jaar willen we nog steeds loonwerk bij boeren doen, de directie heeft dat ook uitgesproken.” Een zorgpunt blijft wel de investeringen versus de tarieven die loonwerkers kunnen rekenen in een krimpende markt. “Wij willen het hele spectrum aan werkzaamheden kunnen blijven aanbieden. Daar zijn dan wel genoeg klanten voor nodig.”

Auteur: René Stevens