Kerstbomenteelt is plannen op lange termijn

Voor velen is een kerstboom een naaldboom die een beetje handzaam moet zijn om hem het huis binnen te kunnen slepen. Je denkt eraan in de decembermaand. Dat geldt niet voor Tom Rispens, bedrijfsleider en mede-eigenaar van kerstbomenkwekerij Fernhout in Smilde. Het hele jaar door werken ze naar de oogst toe: snoeien, selecteren, paden maaien en natuurlijk het aanplanten van jong materiaal. De teelt van kerstbomen vraagt om een langetermijnstrategie, en tegelijkertijd ook om snel handelen en klaar zijn als de markt dat vraagt.

Tekst gaat verder onder foto

Een roterend zaagblad op een triangel aan de rechterzijde van de machine vouwt na een druk op de knop razendsnel naar buiten en zaagt de stam door in een fractie van een seconde. Deze methode geeft een mooie, gladde zaagsnede zonder dat de stam splijt.

Flexibel zijn weerspiegelt zich ook in de bijhorende mechanisatie: je moet bijvoorbeeld 10.000 bomen per dag kunnen vellen. Fernhout teelt op zijn 200 hectare overigens, naast 18 hectare kerstbomen, ook 65 hectare lelies, graan en aardappelen.

Versieren niet nodig

We vallen in november met de neus in de boter. Er wordt gezaagd en geoogst op twee locaties, en verpakt en klaargezet voor transport. De kerstbomenhandel is een internationale bezigheid. Fernhout exporteert onder andere naar België en Frankrijk, en in het verleden naar nog veel meer landen. De focus ligt op Nederland, en op kwaliteit. Fernhout levert dit jaar een kleine 15.000 bomen aan de groothandel. Natuurlijk is er ook huisverkoop in december. Iets waar Tom altijd veel energie uit haalt. “Het sociale aspect van huisverkoop is fantastisch, je ontmoet je klanten – dorpsgenoten – en hebt gelegenheid even te praten. Sommigen willen de boom graag in volle glorie zien en halen de verpakking er meteen af. Een klant vertelde onlangs: deze boom, daar hoeven geen kerstballen in, die is van zichzelf al mooi genoeg. Daar doe je het het voor”, aldus Tom.

Tekst gaat verder onder foto

De met Deense Compactree-apparatuur volgepakte John Deere verpakt en stapelt de bomen die in een eerdere werkgang zijn afgezaagd en naar de paden zijn gesleept. Na het seizoen bouwen ze de trekker in ongeveer een halve dag terug.

Voor het zover is, moet er veel werk worden verzet. Op een perceel dat voor velen oogt als een doodgewoon bos zijn de bomen voorzien van gekleurde lintjes. Bomen met rode linten vallen in de hoogtemaat 100/150. Blauw is 175/200 en wit nog wat forser, 200/250. Dan zijn er nog de echte joekels, bomen van meer dan 5 meter. De meest bijzondere levering deed Fernhout enkele jaren terug aan een klant in Caïro. De 14 meter hoge naaldboom was besteld om een plein in de stad te sieren. Dat paste niet in de zeecontainer, ze moesten er aan de onderkant een stuk af zagen. “We hebben er wat panlatten bijgeleverd om de boom te kunnen spalken”, vertelt Tom. Uiteindelijk is de Drentse Nordmann in volle glorie opgetuigd in de Egyptische miljoenenstad.

Tekst gaat verder onder foto

Met vereende krachten gaat elke boom door de Egedal-verpakmachine met een Honda-benzinemotor van 13 pk als aandrijving. De machine trekt de boom door het net en knipt dit af. Zo’n ‘pakketje’ is gemakkelijk te stapelen en te vervoeren. De Deense fabrikant heeft diverse verpakkers; ook kleine machines waarbij je de boom met handkracht doorvoert.

Op hoge poten

Een gele driewieler gaat op weg naar het bosperceel. De portaaltractor op hoge poten oogt als een maanlander. De smalle, hooggeplaatste cabine geeft de chauffeur goed zicht op de gekleurde lintjes. Met een flinke snelheid gaat de machine door het dichte sparrenbos. Zodra de chauffeur een gemerkte boom ziet, wordt deze met één druk op de knop afgezaagd. Een roterend zaagblad op een triangel vouwt uit en zaagt rechts van de machine de boom bliksemsnel af. Fernhout heeft de hoogbenige Damcon-trekker sinds 2012. Het is niet alleen een rijdende zaag, legt Tom Rispens uit, maar een universele machine waar ze ook andere werktuigen aan kunnen bouwen, zoals een veldspuit.

Tom Rispens is tevens uitvinder van de X-Weeder. Deze mechanische onkruidbestrijder werkt met vingerwieders die de onkruiden richting een roterende cultivator werken. Hij is inzetbaar tot het vierde teeltjaar. Dan zijn de bomen zo ver naar elkaar toegegroeid dat onkruid geen kans meer krijgt. De machine kan ook zaaien, bijvoorbeeld een stikstofbindend gewas als klaver in dezelfde werkgang.

Tekst gaat verder onder foto

De stapelaar maakt in zijn hoge positie de pallet helemaal vrij, zodat de verreiker deze kan oppikken. Fernhout heeft twee van deze verpak/stapel-units in gebruik. Ongeveer 140 kerstbomen op een pallet kunnen direct vanaf het land op transport. De speciale kerstbomenpallets kosten de teler € 25 per stuk.

Omdat het werk tussen de dichte bomen de ­machine volledig afsluit, plaatste Rispens de koel­unit hoger. De machine bleek namelijk te weinig koeling te krijgen. De enthousiaste eigenaar demonstreerde hem al vaak op een kerstbomenvakshow in Denemarken. Dat land is samen met Oostenrijk een belangrijke leverancier van machines voor deze teelt (zie kader ‘Denen zijn grote spelers’). Dat zien we op een ander perceel, waar een John Deere 6110 is opgetuigd met Deens gereedschap om bomen te verpakken en te stapelen op speciale pallets. Eén pallet bevat wel 130 kerstbomen, die op het land volledig klaar zijn gemaakt voor transport. Drie zonen van Tom die ook in het bedrijf werken, sturen samen met een medewerker de volgepakte John Deere door het perceel. Wiebe houdt nauwlettend de administratie in de gaten. Ze labelen de bomen naar soort, aantal en klant.

In bijzondere teelten vraagt de mechanisatie vaak aanpassingen. Zo ontwikkelde Rispens de teller zelf; de ovale vorm ervan kan ook met kleinere bomen overweg en voorkomt dubbeltellen. Zodra de stapelaar een pallet vol heeft, maakt hij deze geheel vrij zodat een verreiker hem kan overnemen.

Voor transport naar de boerderij staat een John Deere 6910 met een vierwielige wagen klaar.

Oldtimers in actie

De herfstzon staat laag aan de horizon, de geur van vers gezaagd hout hangt in de lucht. In het bos waar de gele driewieler actief was, sleept een ploeg Poolse werknemers de bomen naar het middenpad. In een belendend perceel wordt hoorbaar gewerkt. Dichterbij gekomen zien we een ploeg met trekkers de zwaardere bomen uit het bos trekken en verpakken. Het verpakken vermindert de omvang fors en beschermt de boom. Het trekkerpark blijkt bijzonder, een Fiat 500 en een Massey Ferguson 135 uit vervlogen tijden komen broederlijk in actie. De MF is van een medewerker die veel plezier heeft aan de kleine trekker, en deze is superhandig in het bos. Hetzelfde geldt voor de Fiat 500 die bomen sleept – deze is overigens wel van Fernhout.

Tekst gaat verder onder foto

De Massey Ferguson 135 is van buurman Jaap Vos, die bijspringt in de drukke tijd. Hij is ideaal om de verpakmachine te verplaatsen. De Engelse klassieker vormt een goed duo met de Fiat 500 die de bomen het bos uit sleept. Deze kan met zijn geringe hoogte ook onder laaghangende takken prima uit de voeten. Slepen met de tractor is alleen nodig bij bomen die te zwaar zijn voor één man.

Uitslepen en verpakken gaat geolied, de teamleden zijn bijzonder goed op elkaar ingespeeld. Ze voeren de zware bomen met vereende krachten de Egedal-verpakmachine in. Het gaat niet allemaal machinaal: diverse hamers, touw en spanbanden behoren, samen met de motorzaag, ook tot het arsenaal van de kerstbomenteler. Zo verankeren ze bij het werken met grote bomen de verpakmachine eenvoudig met een spanband aan een boomstam.

Op het bedrijf is inmiddels een vrachtauto gearriveerd om bomen naar België te brengen. In een speciaal voor de kerstbomen gebouwde kapschuur staan de oversized pallets met bomen klaar voor transport. Het komende voorjaar zal er weer geplant worden om de lege plekken op te vullen. “Een boom die ik nu plant is oogstrijp als ik zestig ben”, grapt de ondernemer. In de kerstbomenteelt moet je voortdurend een stap vooruitdenken.

Tekst en foto’s: Mark Pasveer